Thiết kế nhà ở Đà Lạt theo địa hình đồi dốc như thế nào ?

Sau hơn 3 năm vắng bóng, tôi đã có dịp trở lại Đà Lạt nhân dịp Festival hoa. Nhiều công trình mới tất bật làm cho kịp tiến độ, nhiều tuyến phố bỗng chốc thay da đổi thịt để đón khách, và nhiều nơi cũ kỹ bắt đầu xuống cấp khiến tôi không khỏi ưu tư. Nếu ai đặt câu hỏi rằng nét riêng thuộc dạng đặc sản của kiến trúc Đà Lạt là gì, dĩ nhiên sẽ có nhiều phương án trả lời khác nhau tùy theo câu hỏi quan tâm đến di sản hay thẩm mỹ, chi tiết hay phong cách. Nhưng với một người từng thi công nhà cửa trên xứ đồi dốc chập chùng này, thì tôi xin thưa đó là sự chênh lệch cao độ, dân trong nghề quen gọi là khác cốt. 

Nghĩ cũng lạ, biệt thự kiểu Pháp thời trước thì Hà Nội hay Sài Gòn đều có nhiều căn hoàng tráng, thậm chí Nha Trang rùi Cần Thơ cũng rải rác không ít những song xưa phố cũ rất đặc sắc, nhưng hầu hết đều là nhà cửa trên nền bình địa, phẳng phiu. Chỉ có Đà Lạt, riêng vùng đất này là phải hết sức vất vả hay thích thú khi xây nhà phải đau đầu hay thoải mái với việc xử lý cao độ, giao mái lối ra vào… bởi có thể nhà mình ở trên đầu con dốc nhưng lại là nằm dưới lối đi của nhà khác. Hầm nhà mình ngang bằng lầu thượng của anh hàng xóm, mà đi vài bước lên cổng thì lại toàn thấy xe chạy lên đầu. Nghĩ cũng lạ, trong khi nhà của ở Hà Nội hay Sài Gòn cứ phải cố gắng lệch tầng, giật cấp, lên bậc khoét thông tầng… để kiến trúc sư thoải chí tạo nên những khác biệt về thị giác khi đổi độ cao, thì nhà Đà Lạt lại đa phần là cố lấy cao độ cho thẳng. Cái thẳng của xứ chập chùng đồi núi không phải đơn giản là kéo ngang bằng mà là sự phối trộn của việc xử lý công năng với kết cấu,  giao thông đi cùng không gian sao cho tiện nhất, bớt vất vả cho người dung nhất. Chứ ở nơi ra là thấy khác cốt này chuyện lên bờ xuống ruộng thành đương nhiên rồi. Cũng phải thôi, cái thú ở sự chênh cốt cao độ xứ thông reo là cứ ngỡ đã hết đường thì bỗng lại mở ra một cấp khác, hoặc nhìn không biết vào nhà bằng lối nào thì bỗng thấy bên hông có con hẻm với bậc đá ngoằn ngoèo chạy lên. 

[You must be registered and logged in to see this image.]

Nếu ai thích thuyết tương đối thì có thể cải biên một chút thế này: nhà cửa Đà Lạt thực sự không cao cũng không thấp, chỉ chuyển từ cao độ này sang cao độ khác mà thôi. Cấu trúc đô thị nguyên thủy là đặc thù rừng và vườn trong đồi núi khiến việc chênh lệch cao độ khá lớn trở thành ưu điểm khi tổ chức giao thông, diện tích không rộng lớn mà tầm nhìn lại phong phú, đi loanh quanh dăm phút là đã về chốn cũ nhưng không đơn điệu đều đặn. Cái tài của nhà quy hoạch xưa đã khéo định vị không gian để neo đậu các các tín hiệu thị giác như nóc nhà, tháp chuông, rặng thông, lối dốc… hòa quyện nhau thành tổng thể chặt chẽ. Điều này khi sang thời đô thị hóa ồ ạt đã không giữ được, đã bị phá vỡ thành từng mảnh nhỏ hoặc cả mảnh lớn.